Chociaż dla człowieka ukształtowanego przez chrześcijańskie wyobrażenia może to być zaskakujące, wąż jest czczony w wielu kulturach świata.

Biblijny gad skusił Ewę, by zjadła zakazany owoc, a w Apokalipsie św. Jana powrócił, by próbować zwieść wszystkich mieszkańców Ziemi. Nie tylko w chrześcijaństwie jawi się jako mroczna siła, także greckie meduzy czy demony świata podziemnego mają na głowie groźne węże zamiast włosów. W zabijaniu tych monstrów specjalizował się Herakles, który już jako dziecko miał je dusić. Apollo pokonał Pytona, Perseusz – Meduzę, Zeus – Tyfona, nordycki Sigurd – Fafnira, a Krak – przypominającego węża Smoka Wawelskiego.

Wąż może wprowadzać chaos i ciemność, czyli zagrażać życiu. Również w blisko­wschodnich oraz indoeuropejskich mitologiach kosmogonicznych symbolizuje siły pierwotnego bezładu, które należało pokonać, by świat w ogóle mógł się narodzić. Wedy mówią, że na początku czasów bóg Indra musiał zwyciężyć gigantycznego węża Wrytrę, aby wyzwolić strumienie życiodajnej wody i światła. Podobny wątek pojawia się w babilońskim eposie Enuma elisz: tamtejszy bóg Marduk pokonuje Tiamat, z której ciała powstaje świat (wężowatość Tiamat jest dyskusyjna, ale nawet jeśli sama nie była smokiem-wężem, to urodziła wiele takich stworzeń).

W podaniach indyjskich wiele wężopodobnych istot pokonywał bóg Wisznu, a jego wierzchowiec Garuda, który miał orlą naturę, był śmiertelnym wrogiem wszelkich pełzających stworzeń. Opozycja węża i orła jest szeroko eksploatowanym tematem mitologicznym. Niezależne od ziemi, widoczne, dysponujące głosem ptaki stanowią idealny rewers wężowatości. Z tych powodów niemiecki religioznawca Manfred Lurker w książce Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach uznał orła i węża za symboliczne dwa bieguny bytu: pierwszy odnosi się do światłości, sił solarnych i niebiańskich oraz dobra; drugi reprezentuje podziemie, pramaterię, chaos i śmierć.

Mimo popularności wątku chtonicznego (czyli związanego z ziemią albo podziemiem) węża i jego antagonisty – niebiańskiego zbawiciela i herosa – owa opozycja wydaje się jednak uproszczeniem. Wąż nie zawsze reprezentuje ziemię i podziemia. W Indiach bardziej kojarzy się go z wodą, a w słowiańskich wierzeniach bywa istotą fruwającą lub demonicznym potworem ognistym.

Ten beznogi gad to zarówno symbol śmierci, jak i nieśmiertelności. Może być też pramaterią, z której powstał świat, istotą