Ajurweda to tradycyjna medycyna wywodząca się z Indii. Traktuje człowieka jako nierozłączne połączenie ciała, duszy i umysłu, dlatego w leczeniu zwraca uwagę nie tylko na aspekty fizyczne, lecz także psychiczne i emocjonalne.

Słowo ajurweda pochodzi od ajur, co oznacza życie, i weda określa­jącego wiedzę lub naukę. Jest to system leczenia wywodzący się z Indii, który korzysta z natury zarówno w celach leczniczych, jak i profilaktycznych. Wykorzystuje się w nim żywność, przyprawy, ziołolecznictwo, pracę z ciałem i zmiany stylu życia, by uzyskać warunki do jak najlepszego zdrowia. To holistyczna metoda korzy­stająca z twoich osobistych doświadczeń, by stworzyć indywidualną drogę ku zdrowiu. Chyba najbardziej kojącym aspektem ajurwedy jest fakt, że system ten patrzy na ciebie jako rzeczywistą osobę, a nie hipotetyczny, podręcznikowy model. Docenia twoją wyjątkowość i traktuje cię w sposób indywidualny. Daje wyjaśnienia dotyczące tego, co od zawsze o sobie wiesz, ale trudno ci to było wyrazić, wdrożyć w praktyce czy zaakceptować.

Przydatność tego systemu do zrozumienia i interpretacji tego, jak działasz, nie ma w sobie nic magicznego czy psychologicznego. Życie zgodnie z ajurwedą nie wymaga zmiany wyznania, odpra­wiania żadnych mistycznych ceremonii ani nawet praktykowania jogi. Jest to nauka wypływająca z natury – polega na obserwacji środowiska zewnętrznego i zrozumieniu, że jesteśmy z nim połą­czeni. To także najbardziej podstawowa zasada ajurwedy, znana jako teoria kontinuum makrokosmosu i mikrokosmosu. W prostych słowach mówi ona, że człowiek (mikrokosmos) stanowi odzwierciedlenie wszechświata (makrokosmosu), a w związku z tym wszystko, co istnieje poza nami, istnieje również w nas. Oznacza to, że wszelkie przemiany w przyrodzie wywołują zmiany również w nas, a nasze działania mogą wywierać duży wpływ na naturę.

Ponieważ wszechświat jest ogromnie rozległy, teorię kontinuum początkowo trudno uchwycić. Może ona też nieco przerażać. Świa­domość, że nasze działania mają wpływ na nas samych, już jest przej­mująca. Ale to, że mamy wpływ na innych ludzi, a nawet na planetę, to coś o wiele poważniejszego. Jeśli jednak podzielimy przyrodę na mniejsze elementy, łatwiej będzie nad tym zapanować. Gdy zaakcep­tujemy żywioły natury i role, które odgrywają, będziemy mogli ogra­ niczyć potrzebę kontroli tego, jak się czujemy. Zamiast stawiać opór naszemu otoczeniu, będziemy mogli zacząć odpowiadać na jego stan.

Informacja

Z ostatniej chwili! To pierwsza z Twoich pięciu treści dostępnych bezpłatnie w tym miesiącu. Słuchaj i czytaj bez ograniczeń – zapraszamy do prenumeraty cyfrowej!

Subskrybuj

Trzy konstytucje, czyli dosze

Przyroda, żywioły i określenia na nie są w ajurwedzie połączone w konstytucje zwane doszami. Dosze to zwięzły opis tego, jak natura się w nas odzwierciedla. Wyjaśniają też, jak działa nasza fizjologia, i tłumaczą, dlaczego każdy z nas ma inne silne i słabe strony oraz potrzeby. W ajurwedzie wyróżniamy trzy dosze: vata, pitta i kapha. Każda składa się z dwóch spośród pięciu żywiołów. Tak jak są w nas obecne wszystkie żywioły, analogicznie mamy też w sobie wszystkie trzy dosze. Każda z dosz odpowiada za inne tkanki, narządy i funk­cje ciała. Podobnie więc jak nie bylibyśmy w stanie żyć bez powie­trza czy wody, nie da się też funkcjonować bez wszystkich dosz.

Unikatowy charakter twojej konstytucji wyjaśnia wszystko: od struktury kości po kolor oczu i fakturę włosów. Odpowiada za to, jak twoje cechy fizyczne wiążą się z zainteresowaniami, jak reagu­jesz na stres i na jakie choroby najczęściej zapadasz. W dalszej części poznasz poszczególne dosze. Zastanów się, które ich aspekty w sobie dostrzegasz i które najbardziej z tobą rezonują. Pamiętaj, że masz w sobie je wszystkie.

Vata

Dosza vata składa się z eteru i powietrza. Jej właściwości to lek­kość, subtelność, suchość, szorstkość, twardość, przejrzystość, chłód i ruchliwość. Vata odpowiada za układ nerwowy, słuch, wydalanie i wszelki ruch w ciele, w tym ruch w stawach i krą­żenie krwi i limfy (płynu stanowiącego element układu odpor­nościowego, zawierającego białe krwinki). Jeśli chodzi o cechy fizyczne, vata przejawia się w formie szorstkich lub kręconych wło­sów, drobnej lub niskiej budowy, smukłych lub żylastych mięśni i delikatnych rysów twarzy, np. wąskich ust, małych oczu albo małych zębów. Osoby z dominującą vatą zwykle łatwo się wychła­dzają i często doświadczają suchości, na przykład skóry bądź oczu. W obszarze cech psychicznych połączenie eteru i powietrza wyzwala kreatywność i spontaniczność, ale wiąże się też z silniej­szymi emocjami takimi jak strach, niezdecydowanie lub niepokój. Vaty zwykle decydują się na kariery artystyczne, twórcze bądź prace wymagające raczej ruchu niż siedzenia. Często uwielbiają podróżować, bywają duszami towarzystwa lub po prostu cieszą się zmianami.

• Żywioły: eter i powietrze
• Właściwości: lekki, ruchliwy, przejrzysty, subtelny, suchy, szorstki, twardy, zimny
• Powiązane funkcje i tkanki: wszelki ruch, krążenie, stawy, układ nerwowy, słuch, mówienie, wydalanie, jelito grube
• Właściwości zdrowej konstytucji: kreatywność, spontaniczność, dusza towarzystwa, dużo pomysłów
• Objawy nierównowagi: niepokój, zmartwienia, lęk, bezsenność, sucha skóra, zaparcia, zimne dłonie i stopy, ciągła ruchliwość, nerwobóle, tycie na biodrach i udach, wyczerpanie, wychudzenie, niezdolność do koncentracji.

Pitta

Ogień i woda łączą się, tworząc doszę pitta. Cechuje ją lekkość, ostrość, gorąco, płynność i suchość lub tłustość. Odpowiada za zdol­ność przetwarzania i zarządza hormonami, enzymami, trawieniem, krwią, skórą i oczami. Cechy fizyczne typowe dla tej konstytucji to średnia budowa ciała i ostre rysy twarzy, na przykład wyraźnie zarysowana linia szczęki, szpiczasty nos lub jaskrawo niebieskie albo zielone oczy. Włosy osób z dominującą pittą są zwykle cienkie i deli­katne, często w kolorze blond lub rudym, bądź wcześnie siwieją. W kwestii cech umysłowych pitty często bywają myślicielami, lubią rozwiązywać problemy, stawiać cele i przewodzić innym. Osoby z przewagą tej doszy są pełne pasji, która sprawia, że chcą być jak najlepsze, co może prowadzić do rywalizacji, by wyprzedzić innych. Jednak ta intensywność może też sprawić, że będą się frustrować, złościć lub denerwować szybciej niż osoby o innych konstytucjach. Dążenie do osiągnięć sprawia, że osoby te zajmują wpływowe sta­nowiska w społeczeństwie lub podążają ścieżkami zawodowymi wymagającymi wyższego wykształcenia. Dlatego tak wielu lekarzy, prawników, polityków i prezesów cechuje dominacja pitty.

• Żywioły: ogień i woda
• Właściwości: lekki, ostry, tłusty lub suchy, gorący, płynny
• Powiązane funkcje i tkanki: krew, oczy, skóra, hormony, enzymy, trawienie, emocjonalność, jelito cienkie, wątroba
• Właściwości zdrowej konstytucji: pewność siebie, naturalne przywództwo, bystry umysł
• Objawy nierównowagi: złość, frustracja, ocenianie, nadkwaśność, tycie na brzuchu, luźny lub miękki stolec, krew w stolcu, wypalenie, nadciśnienie, wysypki lub zapalenia skóry.

Kapha

Dosza kapha stanowi połączenie wody i ziemi. Żywioły te zapew­niają wzrost ciała i cechy odpowiednie dla jego ochrony. Właści­wości typowe dla kaphy to ciężkość, gęstość, statyczność, tępość, pokaźność, gładkość, miękkość, zamglenie i ciepło lub chłód. Dosza ta odpowiada w naszym ciele za układ oddechowy, serce, mózg, układ odpornościowy, błony śluzowe, chrząstki i maź stawową. Słusznie się domyślasz, że te wspierające cechy oznaczają, że kaphy mają najtwardszą budowę, większe kości i bardziej pokaźne mięśnie. Cechy te zapewniają im też grube i lśniące włosy, mleczną cerę, duże, pełne empatii oczy i pełne wargi. Osoby te doceniają raczej stałość niż zmiany, nie lubią konfrontacji i dążą do zażegnywa­nia sporów. Zależy im, by wszyscy w ich otoczeniu byli szczęśliwi. Choć te pełne stałości cechy są pozytywne, mogą też skutkować ociężałością prowadzącą do depresji, ospałości i poczucia stagnacji. Kaphy są godne zaufania, więc często odnajdują się w opiekuńczych i wspierających rolach społecznych. Wiele osób z dominującą kaphą zostaje opiekunami, nauczycielami, pielęgniarkami bądź pracow­nikami socjalnymi.

• Żywioły: woda i ziemia
• Właściwości: ciężki, statyczny, gęsty, tłusty, gładki, miękki, tępy, zamglony, pokaźny, ciepły lub chłodny
• Powiązane funkcje i tkanki: płuca, mózg, tkanka tłuszczowa, maź stawowa, chrząstki, błony śluzowe, układ odpornościowy, limfa, serce, żołądek
• Właściwości zdrowej konstytucji: empatia, opiekuńczość, chęć pomocy i zapewnienia opieki, stabilność
• Objawy nierównowagi: depresja, tycie na tułowiu lub klatce piersiowej, obrzęki, zatrzymywanie płynów, powolne trawienie, śluz w stolcu, kaszel mokry, wysoki cholesterol, podwyższony poziom cukru we krwi, tłusta cera.

Choć są w nas wszystkie dosze, a z każdą się w jakimś stopniu utoż­samiamy, najprawdopodobniej jedna lub dwie z nich będą domino­wać. Nazywamy to prakriti, co oznacza twoją pierwotną konstytucję. Uważa się, że określa się ona przy poczęciu. Czas, miejsce i kontekst poczęcia oraz ówczesne zdrowie rodziców stanowią kluczowe czyn­niki odpowiadające za proporcje dosz w tobie.

Twoje dosze i ich proporcje nigdy się nie zmieniają. Tendencje i nadwrażliwości, które cechowały cię w dzieciństwie, nadal ci towa­rzyszą. Zmienia się tylko to, czy żyjesz zgodnie z równowagą cha­rakterystyczną dla swojego prawdziwego ja, gdy podążasz za falami codzienności i radzisz sobie z drobnymi zmianami. Równowaga nie oznacza wówczas równych proporcji każdej doszy, lecz utrzyma­ nie osobistego składu poszczególnych dosz. Kiedy więc dążysz do uzyskania idealnego zdrowia zgodnie z ajurwedą, twoim celem jest utrzymanie takich proporcji dosz, które określają twoją konstytucję, zgodnie z twoją naturą.

Poznanie swojej doszy lub konstytucji jest bardzo wartościowe. Najużyteczniejsze jednak jest rozpoznanie, jak dana dosza może cię wspierać lub kumulować się i w ten sposób cię ograniczać. Choć w internecie i książkach można znaleźć wiele testów na dosze, po­magających odkryć swoją konstytucję, celowo nie zawarłam takiego quizu w tej książce. Łatwo roz­wiązać test, który może okazać się niewiarygodny. A jeszcze ła­twiej sprawić, że określi on two­ją tożsamość w sposób sztywny i ograniczający. Zamiast wyko­rzystywać tę nową wiedzę, by włożyć się do szufladki i nadać sobie kategorię, użyj jej, by lepiej zrozumieć siebie w poszczegól­ nych aspektach: twojej fizjologii, powodów, dla których świetnie sobie radzisz z danym typem zadań, i sposobów, w jakie po­dejmujesz codzienne decyzje. Z czasem możesz też spotkać się ze specjalistą od ajurwedy, któ­ry pomoże ci dokładniej określić twoją konstytucję.

Podobne przyciąga podobne.
Jak doświadczamy nierównowagi

Należy zaspokajać swoją konstytucję, karmić ją rzeczami, które kochamy, i rozwijać nasze mocne strony i talenty. Kiedy jed­nak z tym przesadzimy lub zaniedbamy właściwości przeciwne, doświadczymy nierównowagi.

Nierównowaga – vikriti – powstaje, gdy nagle lub stopniowo zwiększa swoją intensywność pewna właś­ciwość, dosza lub żywioł. Choć może to wynikać ze stłumienia lub wyczerpania którejś doszy, zwykle mówi się o akumulacji lub zwięk­szeniu. Jeśli, na przykład, zdarzyłoby ci się w najmroźniejszy dzień zimy zjeść na dworze surową sałatkę na obiad i popić ją napojem z lodem, nadmiar zimna wywołałby dyskomfort. Możesz postarać się wygłuszyć mentalnie to wrażenie. Poczujesz się też lepiej, gdy spędzisz więcej czasu w swoim ogrzewanym domu. Jeśli jednak będziesz tak postępować przez wiele godzin lub dni, poziom dyskomfortu wzrośnie i zacznie być trudny do opanowania, choć może nawet bardzo lubisz sałatki i zimę. Jeśli nie zrównoważysz zimna ciepłem, będzie ono narastać i zacznie z czasem wywoływać coraz bardziej dotkliwe objawy. To właśnie zasada akumulacji mówiąca, że „podobne przyciąga podobne”. Stanowi ona źródło każdej doleg­ liwości: fizycznej, emocjonalnej bądź psychologicznej.

Bez względu na ogólną konstytucję możesz mieć nierównowagę dowolnej doszy (lub właściwości bądź żywiołu). Najczęściej jednak zdarzają się problemy z tą doszą, której masz najwięcej. Pomyśl o tym w ten sposób: masz trzy wiadra wody. Dwa z nich są napeł­nione w jednej trzeciej, a ostatnie jest pełne aż po brzeg. Każde z nich może się przepełnić, jeśli dolejesz odpowiednio dużo wody, ale to całkiem pełne potrzebuje najmniej, by się z niego ulało. Dosze działają dokładnie tak samo. Osoba z przetłuszczającą się cerą (kapha) może przesuszyć sobie skórę (vata), jeśli zje zbyt wiele wysuszającej żywności lub wystawi się na suche powietrze i wiatr. Problem ten wystąpi jednak po większej dawce takich bodźców niż w przypadku osoby o naturalnie suchej skórze.

Dosze pozwalają nam również dostrzec, gdzie w naszym ciele mogą występować nierównowagi. Pamiętasz, że dana dosza odpowiada za konkretne tkanki? Nierównowagi częściej wywołują objawy w narzą­dach, za które odpowiada dosza dominująca w pierwotnej konstytucji. Na przykład, w odpowiednich okolicznościach, u osoby z dominującą vatą mogą wystąpić nierównowagi hormonalne. Jednak to pitta zarzą­dza hormonami, więc osoby z dominującą pittą częściej miewają tego typu dolegliwości, a u osób z większą proporcją vaty zdarzają się raczej najpierw problemy z układem nerwowym, stawami lub jelitem grubym.

Te zasady nierównowagi sprawiają, że ajurweda jest przystępnym systemem, ale oczywiście na początku może to być trudne w zrozu­mieniu. Przede wszystkim war­to obserwować, jak reagujesz na różne produkty żywnościowe, działania czy nawet ludzi.

Fragment książki Sarah Kucery Ajurweda. Podręcznik dbania o siebie. Holistyczne rytuały uzdrawiające, wyd. Czarna Owca, Warszawa 2021. Tytuł i śródtytuły zostały dodane przez redakcję „Przekroju”.