Autor słynnego twierdzenia matematycznego Pitagoras uprawiał wróżbiarstwo, mędrzec Epimenides z Krety był wieszczem, a filozof Empedokles potrafił wskrzeszać zmarłych. Czy to oznacza, że starożytna Grecja miała swoich szamanów?

Słowo „szaman” pochodzi od tunguskiego wyrazu saman, mającego swoje źródło w czasowniku sa (znać, wiedzieć). Jest więc etymologicznie zbliżone do naszych „wiedźmy” i „znachora”. Przyjmuje się, że szamanizm sensu stricto to ten spotykany wśród ludów Syberii. Jego „odkrycie” i opisanie przez zachodnich badaczy (w tym przez słabo znaną w ojczyźnie wybitną polską uczoną Marię Czaplicką) doprowadziło do reinterpretacji wielu tekstów i zjawisk kultury, począwszy od prehistorycznych malowideł naskalnych, a na europejskim „pogaństwie” czy folklorze skończywszy.

Według niektórych badaczy szamanizm to jedna z najstarszych form zachowania religijnego, istniejąca przynajmniej od górnego paleolitu. Przypuszcza się, że słynne malowidła z jaskiń w Lascaux, Trois Frères czy Altamirze przedstawiają właśnie trans szamański. Widać na nich m.in. ludzkie sylwetki z laskami w dłoniach i okryte skórami zwierząt. Z ich ciał wychodzą ptaki, które mogą symbolizować duszę. Niektóre z tych postaci mają ponadto członki w erekcji, co również zdaje się potwierdzać ich stan ekstatyczny.

Szamanizm był ważnym elementem kultur społeczności łowiecko-zbierackich oraz koczowniczo-pasterskich i zszedł na dalszy plan, gdy grupy te zaczęły zanikać. Ludy środkowej i północnej Azji, choć podlegały wpływom orientalnym, zachowały szamanizm w stanie „najczystszym”. Nie dominuje tam jednak – raczej współwystępuje z innymi formami kultu. To jednak właśnie na tych obszarach cieszył się szczególnym uznaniem, dzięki czemu wyjątkowe praktyki i obrzędy przetrwały do dziś.

Dzięki tak spektakularnym i błyskotliwym dziełom jak Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy Mircei Eliadego wiemy, że praktyki szamańskie występowały powszechnie w różnych religiach i zakątkach globu. To z kolei wywołało niekończącą się debatę, czy sam szamanizm jest zjawiskiem uniwersalnym, które występuje niezależnie i spontanicznie w rozmaitych kulturach i ma źródło w ludzkiej psychice albo biologii, czy też jest raczej zjawiskiem historycznym, rozpropagowanym na drodze wymiany międzykulturowej.

Po dziesiątk