Od ludowych opowieści grozy po manifest narodowy, czyli jak polski szlachcic Jan Barszczewski napisał klasykę literatury białoruskiej, która ­ma w sobie coś i z opowiadań Gogola, i z Frankensteina Mary Shelley.

Za siedmioma górami, za siedmioma lasami, gdzieś na dalekich północno-wschodnich rubieżach polskiego imaginarium była sobie szczęśliwa kraina. To tam pośród gęstych lasów, na brzegu ogromnego „na kształt odnogi morskiej” jeziora stoi dom, a może dworek, w którego oknie każdej zimowej nocy pali się świeczka. Staje się ona jakby latarnią morską dla zbłąkanych wędrowców – jadących konno lub sunących na saniach po skutej lodem tafli jeziora, które zimą zamienia się w szeroki gościniec bez żadnych punktów orientacyjnych i drogowskazów. W takich chwilach, pośród śnieżnej zadymki, majaczący w oknie płomyczek staje się jedynym ratunkiem dla zimowych rozbitków, a dom – bezpieczną przystanią. Na tych, którym uda się dotrzeć w jego gościnne progi, czeka ciepła strawa, miejsce przy kominku, a nawet nocleg pod ciepłą pierzyną. Jest jednak jeden warunek, a stawia go sam gospodarz: gość musi opowiedzieć historię i dobrze, żeby była zajmująca. Chociaż na szczęście milczkom i nudziarzom nikt tu głów za karę nie ścina.

Tak mniej więcej wygląda punkt wyjścia czy może raczej rama narracyjna książki niby należącej do polskiej literatury, ale o której jednak mało kto w Polsce słyszał. Publikacja nosi tytuł Szlachcic Zawalnia, czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach i ukazała się w czterech tomach w Petersburgu w latach 1844–1846, jej autorem jest zaś Jan Barszczewski. Można powiedzieć, że to lokalna wersja włoskiego Dekameronu albo lepiej: arabskiej Księgi tysiąca i jednej nocy skrzyżowanej ze staropolską gawędą. Rolę spragnionego opowieści sułtana odgrywa tu tytułowy bohater i gospodarz domu, polski szlachcic pan Zawalnia. Należy przy tym zaznaczyć, że słucha opowieści Szeherezady białoruskiej, bo historie snute przez kolejnych narratorów książki zostały zasłyszane na dalekiej Witebszczyźnie, w północno-wschodniej Białorusi, gdzieś w okolicach Połocka i leżącego na północ od niego jeziora Nieszczarda (dzisiaj 5 km dalej jest już granica rosyjska), a więc na terenach od setek lat zamieszkanych