Przypominamy kolejne dwie książki dla dzieci z czasów PRL-u: „Cyryl, gdzie jesteś?” Wiktora Woroszylskiego oraz „W Nieparyżu i gdzie indziej” Anny Kamieńskiej.
Radykalne marnotrawstwo
Cyryl, gdzie jesteś? to pozycja odziedziczona w mniej lub bardziej podstępny sposób po kuzynce, która to wspólne dzieło Woroszylskiego i Butenki otrzymała za dobre wyniki i szeroko pojętą grzeczność w 1980 r.Komitet Rodzicielski przy Szkole Podstawowej w Chociwiu (wówczas województwo sieradzkie) wykazał się nie lada optymizmem, wręczając Cyryla tak młodej uczennicy. To lektura szkolna, ale doceniamy ją tym bardziej, im jesteśmy starsi. O ile mamy w dłoniach właśnie tę kanoniczną, Butenkowską edycję. Pozostałe są nędzną imitacją i bluźnierstwem. Gdyby ktoś wymazał z okładki nazwiska autorów, pomyślelibyśmy od razu, że za publikacją stoi tylko jeden twórca. Surrealistyczna, metanarracyjna historia jest organiczna, zrośnięta ze skrajnie surowymi i minimalistycznymi rysunkami Butenki. Panowie na polu artystycznym są jak syjamscy bracia. Gdyby spróbowano ich rozdzielić, nie doszłoby do narodzin kilku legend krążących wokół ich wspólnego projektu. Zespół Naszej Księgarni, oceniając publikację przed drukiem, podzielił się na dwa radykalne obozy – zwolenników i przeciwników. Wygrali pierwsi. Powód oporów drugich związany był z ekstrawaganckimi – jak na owe czasy – wyborami estetycznymi i projektowymi. Kiedy nieustannie brakowało papieru, ilustrator dokonał szalonego marnotrawstwa i zaprojektował ogromne marginesy. A na nich skrajnie prostą kreską narysował narracyjne ilustracje, przypominające uczniowskie bazgroły niebieskim atramentem w zeszycie. Przynajmniej tak na widok składek Cyryla pomyśleli drukarze. Przerazili się, że ktoś książkę zniszczył. Po latach zamysł jednak się broni – nie tylko ze względu na „bazgroły”, lecz także zabawy z typografią. Każda z kilku równoległych opowieści wyróżnia się rodzajem, kolorem litery albo wprowadzeniem liternictwa odręcznego. Dzięki temu Cyryl, gdzie jesteś? to dodziś jedna z najciekawszych książek, które wyszły spod ręki Butenki.
Cyryl, gdzie jesteś?
Wiktor Woroszylski; ilustracje i projekt graficzny – Bohdan Butenko
Nasza Księgarnia
Pierwsze wydanie – Warszawa, 1962 r. Omawiana edycja – wyd. 3, 1975 r.
Pozłacane odpady
Kolejna perła tamtych czasów, nawiązująca do radykalizmu i przekraczania granic PRL-owskich zwyczajów drukarskich, to W Nieparyżu i gdzie indziej. Swój egzemplarz kupiłem w zamkniętym już dziś antykwariacie niedaleko Palmiarni Poznańskiej. Właściwie za bezcen – 8 zł. Tymczasem świetnie zachowane egzemplarze krążą na aukcjach internetowych powyżej stówy. Ta książka zawsze była droga. Także w produkcji, ponieważ w 1967 r. Wilkoń postanowił eksperymentować jednocześnie z fakturą i kolorem. Malował ilustracje na papierze z worków po cukrze, aby uzyskać niejednorodną i widoczną fakturę. A eksperyment kolorys- tyczny, właściwie kolorystyczno-produkcyjny, polegał na zastosowaniu złotej i srebrnej farby. Dzięki obu zabiegom baśniowa opowieść Anny Kamieńskiej o podróżach dwóch przyjaciół do dziwacznych, odległych krain zyskała jeszcze na niezwykłości. Najlepiej ją widać, kiedy Wilkoniowe ilustracje – pejzaże miejskie ogląda się trochę pod światło.
W Nieparyżu i gdzie indziej
Anna Kamieńska, ilustracje – Józef Wilkoń
Wydawnictwo – Nasza Księgarnia, 1967 r.
Czytaj również:
